Stan niedostatku

Stan niedostatku jest pojęciem, które należy wyjaśnić w oparciu o różne, często pozaprawne kryteria. Jego właściwie rozumienie jest konieczne do prawidłowego zastosowania różnych przepisów polskiego prawa, które będą przecież kreowały sytuację prawną danego podmiotu.
Pojęcie niedostatku można spotkać na gruncie kodeksu cywilnego w przepisach dotyczących darowizny. Art. 897 mówi o tym, że jeżeli po wykonaniu umowy darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek dostarczania darczyńcy niezbędnych do życia i do np. płacenie przez darczyńcę alimentów. Z kolei artykuł 938 k.c. formułuje możliwość żądania dziadków spadkodawcy którzy znajdują się w niedostatku i nie otrzymują należnych świadczeń od osób na których ciąży obowiązek alimentacyjny środków utrzymania od spadkobiercy. Podobną sytuację opisuje art. 966 k.c.. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje uprawnienie małżonka rozwiedzionego, który nie został uznany wyłącznie winnym rozkładu pożycia i znajduje się w niedostatku do żądania od byłego małżonka środków utrzymania. Zgodnie natomiast z art. 133 § 2 k.r.o., poza wypadkiem określonym w § 1 do świadczeń alimentacyjnych uprawniony jest tylko ten, który znajduje się w niedostatku.
Pojęcie niedostatku jest definiowane przez doktrynę i orzecznictwo. Na wstępie należy zaznaczyć, że nie istnieje sztywna granica minimalnej kwoty lub majątku, który należy posiadać, żeby uznać, że dana osoba znajduje się w niedostatku. Każdy przypadek należy rozstrzygać indywidualnie, analizując wszelkie okoliczności sprawy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2000 roku (I CKN 226/00) , ‘w niedostatku pozostaje nie taki uprawniony, który nie dysponuje żadnymi środkami utrzymania, ale także taki którego usprawiedliwione potrzeby nie są w pełni zaspokojone’. W wyroku tym wskazano jako przykład takiej sytuacji brak możliwości płacenia za czynsz systematycznie. Ta próba definicji niedostatku nie rozwiewa jednak żadnych wątpliwości i nie pomaga w sformułowaniu generalnej definicji tego stanu. Wydaje się więc, że nie ma jednolitego stanu niedostatku, ale na gruncie każdej sprawy i w odniesieniu do każdego kolejnego przypadku stan ten może zostać oceniony odmiennie, stosownie do okoliczności. Ważne jest, żeby dokonać tego z najwyższą ostrożnością, tak aby pojmowanie przez sąd lub inne organy stanu niedostatku w różny sposób nie wyrządziło szkody stronom danego postępowania.