Stosunek pracy – jest to zobowiązanie wzajemne, w którym obie strony występują wobec siebie zarówno w roli dłużnika, jak i wierzyciela.
Art. 22. § 1 Kodeksu Pracy: Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Nie jest to pełna definicja stosunku pracy. Nauka prawa pracy i orzecznictwo wyodrębniły pewne cechy charakterystyczne, cechujące stosunek pracy i pozwalające na odróżnienie stosunku pracy od stosunków typu cywilnoprawnego, czy administracyjnoprawnego, których przedmiotem również jest świadczenie pracy.
Cechy charakterystyczne dla stosunku pracy:
1. Warunek dobrowolności – warunki przyjęte przez obie strony stosunku pracy są przyjęte z ich własnej woli;
2. Ciągłość – stosunek pracy realizuje się w czasie określonym w akcie kreującym ten stosunek, nie zaś w wyniku jednorazowego wykonywania pracy; ta cecha ma czasami decydujące znaczenie przy kwalifikacji, czy mamy do czynienia ze stosunkiem pracy, czy z jakimś innym stosunkiem o charakterze cywilnoprawnym.
Wyrok Sądu Najwyższego z 14 grudnia 1999 r. I PKN 451/99: „Istota ciągłości świadczenia pracy w ramach stosunku pracy tkwi w tym, że zobowiązanie pracownika nie polega na jednorazowym wykonaniu pewnej czynności lub na wykonaniu ich zespołu składającego się na określony rezultat, lecz wiąże się z wykonywaniem określonych czynności w powtarzających się odstępach czasu, w okresie istnienia trwałej więzi łączącej pracownika z pracodawcą”.
Teza ta była postawiona na tle następującego stanu faktycznego: potencjalny pracodawca zwrócił się do potencjalnego pracownika z propozycją, by po pracy wykonał jakąś pracę na budowie i założył instalację elektryczną. I doszło między nimi do porozumienia, że instalacja zostanie założona za 500 zł. Już pierwszego dnia doszło do wypadku na budowie i pracownik został śmiertelnie porażony prądem. Jego rodzina próbowała udowadniać, że doszło skutecznie do nawiązania stosunku pracy. Sąd prowadząc postępowanie skupił się na przesłance ciągłości i uznał, że wolą stron zawierających tę umowę nie było nawiązanie trwałej więzi, a jedynie zlecenie wykonania konkretnego dzieła.
3. Cecha odpłatności – pracownikowi przysługuje wynagrodzenie odpowiednie do ilości, jakości i rodzaju wykonywanej pracy: art. 13 i 78 Kodeksu Pracy. Postanowienia umowne, sprowadzające się do tego, że pracownik będzie pracował bez wynagrodzenia, są nieważne, nawet jeśli pracownik taką propozycję przyjmie.