Kodeks karny w art. 39 wymienia różnego rodzaju środki karne. Sąd może orzec środek karny, odstępując w zamian od wymierzenia innej kary albo jako świadczenie dodatkowe do wymierzonej już kary. Wśród wymienionych środków karnych, wyróżniamy świadczenie pieniężne, które uregulowane jest w art. 49 k.k. Jest to samodzielny środek karny, odrębny od nawiązki i obowiązku naprawienia szkody.
Od 1. lipca 2011 r. świadczenie pieniężne sąd może orzec na rzecz:
- Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym,
- oraz Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej.
Wartość świadczenia pieniężnego nie może przekroczyć 60.000 złotych. Ustawodawca nie określił jednak minimalnej kwoty. Zdarza się zatem, że sąd orzeka przysłowiową złotówkę jako kwotę honorową, żądaną symbolicznie obok przeprosin.
Ponadto świadczenie pieniężne do tej samej wysokości i na rzecz tych samych instytucji, sąd może orzec także w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w:
- w art. 178a – prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości,
- art. 179 – dopuszczenie do ruchu pojazdu mechanicznego albo innego pojazdu w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym przez dyspozytora lub dopuszczenie do prowadzenia pojazdu mechanicznego albo innego pojazdu na drodze publicznej przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości, będącą pod wpływem środka odurzającego lub osobę nie posiadającą wymaganych uprawnień,
- i art. 180 k.k. – kierowanie ruchem przez nietrzeźwego.
Świadczenie pieniężne sąd może orzec w razie odstąpienia od wymierzenia kary oraz w wypadkach wskazanych w ustawie. Sąd odstępuje od wymierzenia kary:
- jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo karą łagodniejszego rodzaju i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna,
- w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary, jeżeli przestępstwo jest alternatywnie zagrożone grzywną, karą ograniczenia lub pozbawienia wolności.
- stosując nadzwyczajne złagodzenie kary lub jej zawieszenie, jeżeli sprawca przekaże informacje, które przyczyniły się do zapobieżenia innemu przestępstwu.
Świadczenie pieniężne sąd może również orzec w razie poddania skazanego okresowi próby, czyli warunkowemu zawieszeniu kary, w razie wymierzenia kary ograniczenia wolności oraz w razie warunkowego umorzenia postępowania.
Świadczenie pieniężne podlega wykonaniu przez komornika w drodze egzekucji sądowej.
Jednakże, jeżeli skazany uchyla się od uiszczenia orzeczonego środka karnego w okresie próby, sąd może finalnie, w myśl przepisu art. 75 §2 k.k., zarządzić wykonanie kary.
W wypadku ewentualnych roszczeń cywilnych wobec skazanego, kwota orzeczonego świadczenia pieniężnego nie będzie podlegała zaliczeniu na poczet zasądzonego odszkodowania.
Orzekanie świadczenia pieniężnego jako środka karnego ma być pewną formą dolegliwości dla sprawcy. Orzeka się je w razie przekonania, że cele kary zostaną w ten sposób spełnione. Orzeczenie tego środka karnego ma też wymiar prewencyjny – zniechęcający do popełniania przestępstw w przyszłości.
