Zgodnie z art. 771 Kodeksu Pracy (kp) warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą ustalają układy zbiorowe pracy, zgodnie z przepisami działu jedenastego, z zastrzeżeniem przepisów art. 772-775.
Układy zbiorowe pracy stanowią podstawowe źródło określające zasady wynagradzania pracowników (art. 238-24130 kp). Przepisy te dotyczą kwestii zakresu przedmiotowego układu zbiorowego, zakresu podmiotowego, opisu kategorii pracowników wyłączonych z układu.
Co do zakresu przedmiotowego układu zbiorowego nie ma wątpliwości, że zgodnie z art. 78 § 2 kp układem tym objęte będą wysokość oraz zasady przyznawania pracownikom stawek wynagrodzenia za pracę określonego rodzaju lub na określonym stanowisku, a także innych (dodatkowych) składników wynagrodzenia, jeżeli zostały one przewidziane z tytułu wykonywania określonej pracy.
Co do wyłączeń pracowników, układu nie zawiera się dla:
1) członków korpusu służby cywilnej,
2) pracowników urzędów państwowych zatrudnionych na podstawie mianowania i powołania,
3) pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru, mianowania i powołania w:
a) urzędach marszałkowskich,
b) starostwach powiatowych,
c) urzędach gminy,
d) biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego,
e) biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego,
4) sędziów i prokuratorów.
Najważniejsze znaczenie ma dla nas art. 24113 kp, który kształtuje dwie zasady:
I. zasada automatyzmu – § 1. Korzystniejsze postanowienia układu, z dniem jego wejścia w życie, zastępują z mocy prawa wynikające z dotychczasowych przepisów prawa pracy warunki umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. Zatem po wejściu w życie uzp, jego korzystniejsze warunki wchodzą w życie automatycznie i automatycznie kształtują treść umów o pracę pracowników.
II. zasada uprzywilejowania pracownika – § 2. Postanowienia układu mniej korzystne dla pracowników wprowadza się w drodze wypowiedzenia pracownikom dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. Przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy nie mają zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania warunków takiej umowy lub aktu. Ograniczenia te dotyczą zarówno strony przedmiotowej jak i podmiotowej.
Pożądanym jest, aby wszyscy pracownicy danego pracodawcy objęci byli jednym układem zbiorowym pracy, w praktyce część pracowników czasami nie jest objęta układem zbiorowym pracy, a czasami zdarza się, że różni pracownicy są objęci różnymi układami zbiorowymi pracy. W sytuacji, kiedy u danego pracodawcy zatrudnia się co najmniej 20 pracowników nie objętych układem zbiorowym pracy, ustala się regulamin wynagradzania. Do regulaminu wynagradzania stosuje się obie zasady – automatyzmu i uprzywilejowania.
Oprócz regulacji układowych i regulaminowych pracownicy sfery budżetowej korzystają z regulacji rozporządzenia Ministra Pracy, który w porozumieniu z ministrem resortowym przedstawia mechanizm wynagradzania danej kategorii pracowników (jednostki budżetowej, agencji wykonawczej).
