Instytucja darowizny uregulowana w art. 888 i następne kodeksu cywilnego oznacza nieodpłatne przeniesienie rzeczy lub praw na obdarowanego. Przyczyn dokonania darowizny może być wiele, lecz z praktyki wynika, że czynność taka dokonywana jest ze względu na szczególną więź łączącą darczyńcę z obdarowanym.
Ze względu na specyfikę tej instytucji kodeks cywilny przewiduje możliwość skutecznego odwołania darowizny. Co do zasady darczyńca ma prawo odwołać darowiznę, jednak pod warunkiem, że nie została jeszcze wykonana ( choć jednak są w tym względzie wyjątki). Odwołanie następuje w formie pisemnego oświadczenia złożonego przez darczyńcę. Oświadczenie takie wywołuje skutki prawne od chwili jego doręczenia obdarowanemu.
Odwołanie darowizny możliwe jest w zasadzie w dwóch sytuacjach:
- ze względu na rażącą niewdzięczność obdarowanego,
- ze względu na sytuację majątkową, w której znalazł się darczyńca.
Odwołanie darowizny ze względu na sytuację majątkową darczyńcy ma miejsce, jeżeli zmiana majątkowa jest na tyle istotna, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednia do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Zmiany nieistotne nie dają podstawy do odwołania darowizny. Odwołanie darowizny w przypadku spełnienia powyższych przesłanek jest możliwe jeżeli darowizna nie została jeszcze wykonana.
W przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego można odwołać nawet darowiznę wykonaną.
Przypadkami rażącej niewdzięczności mogą być: popełnienie przez obdarowanego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, czci lub mieniu darczyńcy, odmowa pomocy w chorobie. Działanie takie musi być podjęte świadomie i z nieprzyjaznym zamiarem wobec darczyńcy. Trzeba jednak podkreślić, że możliwość odwołania wykonanej darowizny istnieje tylko w ciągu roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o rażącej niewdzięczności ze strony obdarowanego. Jednak darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Na obdarowanym spoczywają również pewne obowiązki względem darczyńcy. Zgodnie z kodeksem cywilnym jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczyć darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Jednak obdarowany jest zwolniony z tego obowiązku, gdy zwróci darczyńcy wartość wzbogacenia. Oznacza to, że obowiązek ten jest ograniczony wartością przysporzenia uzyskaną w wyniku darowizny, która jeszcze istnieje w momencie popadnięcia darczyńcy w niedostatek.
Darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem ( tzw. polecenie) , co wynika z art. 893 kodeksu cywilnego. Polecenie jednak nie może prowadzić do zmniejszenia majątku obdarowanego. Ponadto, obowiązek ten może być egzekwowany w ramach postępowania sądowego przez darczyńcę, a po jego śmierci także przez spadkobierców lub Skarb Państwa.
Darczyńca, który odwołał darowiznę, aby w pełni zrealizować swoje zamierzenia, powinien wystąpić do sądu z powództwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesienie własności rzeczy z powrotem na darczyńcę.
Nie można także zapomnieć o prawie odwołania darowizny z powodu niewdzięczności obdarowanego, które przysługuje spadkobiercom darczyńcy, w przypadkach gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
W zasadzie odwołanie darowizny powinno skutkować zwrotem przedmiotu darowizny do darczyńcy. Jednak obdarowanemu przysługuje prawo kwestionowania decyzji darczyńcy, i w związku z tym ma prawo wystąpienia do sądu o ustalenie, iż odwołanie darowizny było nieskuteczne .