Kary a środki karne

Obowiązująca ustawa Kodeks Karny w art. 32 zawiera katalog kar, które w Kodeksach Karnych z lat 1932 i 1969 były nazywane „karami zasadniczymi” w odróżnieniu od kar, które nazywano „karami dodatkowymi” przemianowanymi obecnie na „środki karne”. Artykuł ten zawiera enumeratywne wyliczenie obowiązujących kar, stanowiąc: „Karami są: 1) grzywna, 2) ograniczenie wolności, 3) pozbawienie wolności, 4) 25 lat pozbawienia wolności, 5) dożywotnie pozbawienie wolności.” Kolejność ta nie jest przypadkowa, wyraża preferencje ustawodawcy, co do kolejności ich stosowania. Sąd powinien njapierw rozważyć możliwość orzeczenia kary łagodniejszej, a dopiero w ostateczności surowszej. Sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.
Środki karne stanowią dodatkową dolegliwość wymierzaną sprawcy przestępstwa lub wykroczenia samoistnie lub kumulatywnie z karą kryminalną. Środkami karnymi nie są zakazy zajmowania określonych stanowisk w spółkach handlowych występujące na gruncie prawa handlowego. Naruszenie zakazu orzeczonego przez sąd tytułem środka karnego stanowi z mocy art. 244 k.k. przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3. Środki karne realizują funkcje prewencji ogólnej i szczególnej, spełniają ponadto cel kompensacyjny, wynagrodzenia pokrzywdzonemu szkody wyrządzonej czynem zabronionym. Niektóre spośród środków karnych mogą być orzeczone tytułem środka zabezpieczającego (np. przepadek art. 100 k.k.). Środek karny orzeka się na czas określony do lat 10 (zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu orzeka się na czas do lat 15, a zakaz wstępu na imprezę masową od 2 do 6 lat, ponadto niektóre środki karne mogą być orzeczone na zawsze. Należy podkreślić, że w przypadku orzeczenia kary pozbawienia wolności okres ten rozpoczyna bieg dopiero po zakończeniu kary, mimo że konsekwencje orzeczenia środka biegną również w czasie odbywania kary. Po upływie połowy okresu sąd, na wniosek skazanego, przestrzegającego w tym czasie porządku prawnego, może uznać środek za wykonany. Środek, który został orzeczony na zawsze może zostać uznany za wykonany po upływie 10 lat jego stosowania.
Środkami karnymi na gruncie Kodeksu Karnego są:
1. pozbawienie praw publicznych, art. 40 k.k.,
2. zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu, art. 41§1,
3. zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, art. 41§2,
4. zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, art. 41§1a i 1b,
5. obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, art. 41§2
6. zakaz wstępu na imprezę masową, art. 41 b,
7. zakaz prowadzenia pojazdów, art. 42,
8. zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, art. 41 c,
9. przepadek, art. 44, art. 45,
10. obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, art. 46,
11. nawiązka, art. 47,
12. świadczenie pieniężne, art. 49,
13. podanie wyroku do publicznej wiadomości, art. 50.
Z części wojskowej Kodeksu Karnego:
1. wydalenie z zawodowej służby wojskowej, art. 324,
2. degradacja, art. 324.