W życiu codziennym zdarzają się sytuacje, których nie sposób przewidzieć, dlatego ustawodawca wprowadził szereg uregulowań zmierzających do obowiązkowego udzielenia pracownikowi zwolnienia od pracy w szczególnych przypadkach. Problematykę tą reguluje kodeks pracy , a także rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 marca 1996r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Wśród sytuacji, w których pracodawca jest zobowiązany do udzielić zwolnienia pracownikowi należą:
- wezwanie pracownika do osobistego stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony na czas niezbędny w celu załatwienia sprawy będącej przedmiotem wezwania,
- wezwanie pracownika do stawienia się na wezwanie organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji albo organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia,
- wykonywanie przez pracownika czynności biegłego w postępowaniu administracyjnym, karnym przygotowawczym, sądowym lub przed kolegium do spraw wykroczeń ( łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać 6 dni w ciągu roku kalendarzowego,
- udział pracownika w posiedzeniu komisji pojednawczej w charakterze członka tej komisji,
- przeprowadzanie przez pracownika obowiązkowych badań lekarskich, szczepień ochronnych przewidzianych przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych, o zwalczaniu gruźlicy oraz o zwalczaniu chorób wenerycznych,
- wezwanie pracownika w charakterze świadka w postępowaniu kontrolnym przez NIK i pracownika powołanego do udziału w tym postępowaniu w charakterze specjalisty.
- uczestnictwo pracownika będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej- na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu, a także w wymiarze nie przekraczającym łącznie 6 dni w ciągu roku kalendarzowego na szkolenia pożarnicze.
- uczestnictwo pracownika będącego ratownikiem Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego- na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu.
Rozporządzenie reguluje także kwestie związane z przyznawaniem urlopu okolicznościowego. Urlop ten jest związany z ważnymi wydarzeniami osobistymi lub rodzinnymi w życiu pracownika. Co ważne w czasie urlopu okolicznościowego pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Wymiar takiego urlopu wynosi:
- 2 dni – w razie ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka, albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika, lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy,
- 1 dzień – w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.
Należy jednak zawsze pamiętać, że mimo wszystko zwolnienia udziela pracodawca, którego należy poinformować o terminie wykorzystania takiego urlopu, nawet jeżeli przepisy wyraźnie wskazują na prawo pracownika do takiego urlopu.