Trzecia przesłanka odpowiedzialności karnej, a patrząc na to z innej strony trzeci element struktury przestępstwa to oczywiście zawinienie. O odpowiedzialności karnej na gruncie Kodeksu Karnego (KK) czy Kodeksu Wykroczeń (KW) można mówić tylko wtedy, gdy czyn ten jest czynem zawinionym. Nie mamy w tym wypadku możliwości sięgnięcia do definicji, bo ani KK ani KW, ani też inna ustaw karna nie zawiera definicji pojęcia winy. To jest pojęcie, którym się ustawa posługuje, ale którego nie wyjaśnia bliżej, którego nie definiuje. W związku z tym zdani tu jesteśmy na poglądy doktryny i orzecznictwa. I w świetle tychże właśnie trzeba powiedzieć, ze o winie można mówić wtedy, jeżeli czyn jest czynem z powodów popełnienia którego można sprawcy postawić zarzut. Tak mniej wiec to jest pojmowane. Nie można przypisać sprawcy winy wtedy kiedy nie można z powodu jego zachowania, które jest zachowaniem karalnym i karygodnym nie możemy sprawcy postawić zarzutu. Zarzutów z punktu widzenia pewnych wartości, norm społecznych, które są przestrzegane w określonym społeczeństwie, bo przecież czyny zawsze mają miejsce w jakiejś określonej społeczności, w jakiś okolicznościach są popełnione. A oceny są dokonywane z punktu rzecz jasna jakiegoś sytemu wartości, kryteriów wartości społecznych, kryteriów etycznych. Sam ustawodawca w rozdziale III KK przewidział nie definiując pojęcia winy jednak sytuacje, które polegają na braku winy, jako okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną. Otóż ustawodawca uznał, że są pewne typowe sytuacje, okoliczności, w których sprawcy nie można przypisać winy i dlatego sprawca nie podlega odpowiedzialności karnej. Jest to rozdział „Wyłączenie odpowiedzialności karnej”. Tutaj opisane są przez ustawodawcę pewne instytucje, stany, jako te, które należy odczytać jako opisujące okoliczności wyłączające winę sprawcy:
1. Najbardziej wymownym, najprostszym jest brak winy z uwagi na niepoczytalność sprawcy określony w art. 31 KK:
§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
§ 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.
Analogiczne uregulowanie znajdziemy w KW. Niepoczytalność występuje tutaj jako przesłanka wyłączająca odpowiedzialność ze względu na to, że sprawcy niepoczytalnemu nie można postawić zarzutu, że się zachował w określony sposób. On się zachował w ten sposób, dlatego że jest niepoczytalny tzn. nieświadomy konsekwencji tego co robił, nieświadomy znaczenia tego co robił bądź nieumiejący pokierować swoim postępowaniem bądź też ewentualnie jedno i drugie na raz. A zatem tu występuje brak winy pod postacią niepoczytalności.
2. O braku winy możemy mówić także z uwagi na to, że człowiek nie osiągnął jeszcze poziomu dojrzałości psychicznej, emocjonalnej, społecznej, która pozwala na postawienie takiemu młodemu człowiekowi zarzutu popełnienie przestępstwa czy wykroczenia. Chodzi tutaj o granicę wieku. Jest to do pewnego stopnia granica umowna, ponieważ nie da się jej przeprowadzić w sposób precyzyjny, odnosząc do każdego człowieka indywidualnie. Rzecz jasna należało się zdecydować się na jakąś granicę wieku, odpowiedzialności. Ustawodawca uznał, że 17-ty rok życia jest właśnie tym właśnie, który wiąże się z osiągnięciem tego pułapu dojrzałości psychicznej, emocjonalnej, społecznej, z którym można już wiązać ponoszenie winy. Jeżeli ktoś jest młodszy, to co do zasady tej winy przypisać mu nie można. Stąd mamy przepisy, które uzależniają odpowiedzialność karną w sposób bezwzględny na gruncie KW od ukończenia 18-tego roku życia i w sposób względny od 17-tego na gruncie KK. Nie można czynić sprawcy zarzutu z tego powodu, że jest jeszcze za młody na to. Ze społecznego punktu widzenia zarzutu postawić mu nie można.
3. Ktoś coś zrobił, ale działał pod wpływem błędu. Nie wiedział, że to, co robi spowoduje określone konsekwencje czy też jest opisane jako czyn zabroniony przez ustawę, działał pod wpływem błędu. Taka osoba, w określonej sytuacji, również winy nie ponosi, pod warunkiem, że będzie to błąd usprawiedliwiony. Takie regulacje mamy w art. 29 i 30 KK i w odpowiednikach w kodeksie wykroczeń w części ogólnej, gdzie mówi się o błędach polegających na wadliwym rozeznaniu rzeczywistości, bądź co do tego, że zachowanie narusza ustawę, bądź, co do tego, czy występują pewne okoliczności wyłączające bezprawność tego zachowania.
4. Również może być odczytane jako wyłączenie odpowiedzialności z uwagi na brak winy jedna z postaci stanu wyższej konieczności. Jednym z typów, postaci tej okoliczności jest taka sytuacja, że ktoś dokonuje wyboru, poświęca jedno dobro na rzecz ratowania drugiego dobra. I ustawodawca uznał, że jeżeli tylko to poświęcane dobro nie jest wartości znacząco większej, wyższej od dobra ratowanego, to wolno tak się człowiekowi zachować. Nie można wymagać od człowieka zbytniego heroizmu. Ustawodawca mówi tak: jeżeli tylko ratowałeś istotne dobro chronione prawem kosztem innego, to wolno było Ci to zrobić, chyba że to dobro było istotnie wyższej wartości. Jeśli się mieścisz w tych granicach, to nie popełniasz przestępstwa z uwagi na brak winy i nie zarzucimy Ci popełnienia przestępstwa, bo byłeś w sytuacji trudnego dylematu. Podobnie lekarz ma do wyboru: ratować życie matki czy płodu. On też będzie zwolniony od odpowiedzialności karnej, jeśli wykaże się , że kierował się zamiarem, chęcią uratowania dóbr równorzędnych. To są ustawowe przykłady na sytuację, w których sprawca winy nie ponosi.
Nie oznacza to, że nie można sobie wyobrazić jakichś innych, nieuregulowanych w ustawie sytuacji, w których ze względu na jakieś szczególne okoliczności towarzyszące sprawcy czy danemu czynowi, nie będziemy mogli czynić temu sprawcy w związku z tym czynem zarzutu.
Trzeba dodać na koniec, że czym innym jest wina, a czym innym czy sprawca działa umyślnie, albo nieumyślnie.