Testamenty zwykło zaliczać się do jednostronnych czynności prawnych, wysoce sformalizowanych, a więc wymagających dla swej ważności spełnienia restrykcyjnych wymogów określonych ustawowo. Testament zawsze musi zostać sporządzony w formie przewidzianej prawem, bowiem jej niedochowanie pociąga za sobą jego nieważność.
Polski porządek prawny wyróżnia dwa podstawowe typy testamentów: zwykłe i szczególne. O ile testamenty zwykłe mogą zostać sporządzone przez każdą osobę, która w momencie ich tworzenia ma zdolność testowania, o tyle testamenty szczególne mogą zostać sporządzone jedynie w sytuacjach ściśle określonych przez ustawę.
Testamenty zwykłe przewidziane zostały w art. 951 kodeksu cywilnego, który to zawiera jasne kryteria, którym musi odpowiadać tak złożone oświadczenie woli. Pierwszym wśród testamentów zwykłych jest tzw. testament holograficzny, a więc własnoręczny. Podstawowymi przesłankami ważności wspomnianego testamentu są:
- własnoręczne pismo
- data
- podpis
Podstawową przesłanką ważności w tym wypadku jest własnoręczne sporządzenie omawianego testamentu. Testament takie musi więc w całości zostać sporządzony własnoręcznie przez testatora. Ustawodawca, wprowadzając taki wymóg, pragnął w jak największej mierze ochronić interesy testatora, aby ten jak najpełniej mógł świadomie rozporządzać własnym majątkiem, ponadto jak się zdaje wymóg taki zapewnia wśród wszystkich testamentów największą autentyczność.
Watro tutaj podkreślić, iż wyłączone jest w tym przypadku posługiwanie się jakimikolwiek urządzeniami, takimi jak komputer czy maszyna do pisania. Doktryna wyraźnie wskazuje, iż nie jest ważne jakim narzędziem testator sporządzi testament holograficzny oraz na jakim podłożu zostanie on sporządzony, ważne jest tylko by spadkodawca miał dostateczne rozeznanie swoich działań, a ponadto by sporządził testament własnoręcznie.
Z tym wymogiem powiązać należy drugą przesłankę ważności testamentu holograficznego, jakim jest umieszczenie pod jego treścią podpisu testatora. Przede wszystkim ma to wskazywać, na to że w konkretnym momencie testament jest zakończony, bowiem wszystko co jest umieszczone pod podpisem nie jest uznawane za oświadczenie woli testatora. Jako że podpis ma również stwierdzać tożsamość osoby go składającej, powinien więc składać się imienia i nazwiska testatora. Wyłączone więc będzie posłużenie się jedynie inicjałami, czy samą parafą lub pseudonimem.
Ostatnim wymogiem jest umieszczenie daty na treści testamentu, co niezbędne jest dla stwierdzenia, iż w chwili sporządzania testamentu testator miał zdolność testowania, a także pomaga ustalić ważność i kolejność testamentów, jeżeli testator sporządził ich kilka. Brak daty, bądź data nieprawdziwa lub nieprawidłowa co do zasady powoduje nieważność testamentu.
Drugim rodzajem testamentów zwykłych jest testament notarialny, który został przewidziany w art. 950 k.c., który wyraźnie stwierdza, że testament może zostać również sporządzony w formie aktu notarialnego. Testament sporządzony przez notariusza, a więc osobę zaufania publicznego, daje testatorowi wysoki poziom bezpieczeństwa, iż jego ostatnia wolna będzie precyzyjnie wyrażona w testamencie. Ponadto, jak wskazuje doktryna, sporządzenie testamentu przez notariusza chroni testatora przed ingerencją w samą treść testamentu osób trzecich, oraz zapewnie dokonanie rozrządzenia majątkiem w sposób całkowicie zgodny z prawem. Co do samej procedury sporządzania została ona szczegółowo i dosyć obszernie uregulowana w Ustawie Prawo o notariacie.
Ostatnim rodzajem testamentu zwykłego jest testament allograficzny, dla sporządzenia którego niezbędna jest obecność osoby pełniącej funkcje publiczne, a także dwóch świadków. Zgodnie z brzmieniem ar. 951 k.c. dla ważności testamentu allograficznego niezbędne jest ustne oświadczenie woli sporządzone przez spadkodawcę wobec odpowiedniej osoby urzędowej oraz dwóch świadków. Następnie konieczne jest spisanie woli testatora w stosownym protokole z podaniem daty dokonania wspomnianego oświadczenia. Ważnym etapem sporządzania testamentu w takiej formie jest jego odczytanie wobec zarówno samej osoby składającej, jak również wobec obecnych świadków. Jest to więc powtórne sprawdzenie złożonego oświadczenia, co gwarantuje jego zgodność z rzeczywistą wolą testatora. Ostatnim etapem jest podpisane odczytanego protokołu przez spadkodawcę, osobę urzędową oraz dwóch świadków. Ze względy na szczególne wymogi wobec testamentu allograficznego, nie może go z przyczyn oczywistych sporządzić osoba głucha lub niema.
Jak więc widać, testator ma dosyć szeroką możliwość wyboru pomiędzy dogodną dla siebie formą testamentu, wybierając tę, która jak najpełniej odzwierciedli jego ostatnią wolę.
Paulina Szatka
