Towarzystwo budownictwa społecznego (dalej TBS) to podmioty, które zostały utworzone ustawą z dnia 26 października 1995 roku o niektórych formach popierania budownictwa, mające na celu realizację zadań wynikających z ww. ustawy, w szczególności budowy mieszkań na wynajem o umiarkowanych czynszach dla osób o średnich dochodach, ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego. TBS mogą funkcjonować jako spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne i spółdzielnie osób prawnych, podstawą prawną ich funkcjonowania oprócz powołanej już ustawy są także: ustawa Kodeks spółek handlowych lub ustawa Prawo spółdzielcze .
Warunki, które są zawarte w ustawie o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego stawiają najemcom mieszkań w TBS dwa wymagania:
1. Osoby te nie mogą posiadać tytułu prawnego do innego lokalu mieszkalnego w tym samym mieście;
2. Suma przeciętnych miesięcznych dochodów, uzyskiwanych przez osoby wspólnie wynajmujące lokal mieszkalny w TBS (czyli członków tzw. gospodarstwa domowego), nie może przekraczać ustawowo określonego maksimum.
Przez tytuł prawny jest rozumiane prawo własności lokalu (domu), spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, spółdzielcze prawo do lokalu, umowa najmu (lub decyzja administracyjna) lokalu komunalnego lub służbowego. Warunek ten dotyczy wszystkich osób zgłoszonych do wspólnego zamieszkania w lokalu TBS. Osoby, które posiadają tytuł prawny do lokalu w innej miejscowości, mogą być najemcami mieszkania np. w TBS w Warszawie tylko wtedy, gdy zmiana miejsca zamieszkania jest związana z podjęciem pracy w pobliżu budynku TBS. Warunek nieposiadania tytułu do innego lokalu musi być spełniony w chwili podpisywania z TBS umowy najmu, a nie w chwili składania wniosku. Obowiązuje on przez cały czas trwania stosunku najmu lokalu mieszkalnego w TBS.
W przypadku drugiego wymogu, określając te limity ustawa odsyła do przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w danym województwie jako podstawy obliczenia maksimów dla gospodarstw domowych o różnej liczbie członków. I tak, miesięczny dochód kandydatów na najemców mieszkania w TBS nie może przekraczać 1,3 średniego wynagrodzenia w danym województwie więcej niż: o 20% w jednoosobowym gospodarstwie domowym, o 80% w dwuosobowym gospodarstwie domowym, o dalsze 40% na każdą dodatkową osobę w gospodarstwie domowym o większej liczbie osób.
Z instytucję TBS związane jest pojęcie partycypanta, czyli podmiotu, który w zamian za udział w kosztach budowy lokalu mieszkalnego ma prawo wskazania osoby, z którą – z chwilą zakończenia budowy i przekazania budynku do użytkowania – Towarzystwo zawrze umowę najmu lokalu mieszkalnego. Partycypantem może być:
- osoba fizyczna;
- pracodawca, działając w celu uzyskania lokali mieszkalnych dla swoich pracowników;
- osoba prawna mająca interes w uzyskaniu mieszkania przez wskazaną przez nią osobę;
- powiat, gmina lub związek międzygminny.
Ustalenie wysokości czynszu leży w gestii towarzystwa. Jednak jego wysokość nie może w skali roku przekraczać 4% wartości odtworzeniowej lokalu. Wartość odtworzeniową lokalu stanowi iloczyn jego powierzchni użytkowej i wskaźnika przeliczeniowego kosztu odtworzenia 1 m² powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego. Wskaźnik przeliczeniowy jest różny w zależności od województwa, w którym znajdują się budynki TBS.
TBS są uprawnione do weryfikowania poziomu dochodów swoich najemców. Każdy najemca raz na 2 lata, w terminie do 30 kwietnia, zobowiązany jest złożyć deklarację, w której powinien wykazać wysokość średniego miesięcznego dochodu jego gospodarstwa domowego, a także fakt nabycia prawa do innego mieszkania. Przekroczenie maksymalnego progu dochodów, nabycie prawa do innego lokalu, a także nieterminowe złożenie deklaracji może być przyczyną wypowiedzenia wysokości czynszu. W takich wypadkach TBS będzie mógł stosować czynsz wolny, przekraczający 4% wartości odtworzeniowej. Osobom, które w deklaracji podadzą dane niezgodne z prawdą towarzystwo może natychmiast wypowiedzieć umowę najmu.