Inspektorzy w celu wykonania należytej kontroli mają do dyspozycji wiele uprawnień. Ustawa z dnia 28 września 1991 roku o kontroli skarbowej (Dz. U. z dnia 20 stycznia 2004 r. Nr 8, poz. 65 z późn. Zm.) mówi o następujących prawach inspektorów:
1) prawo do legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;
2) prawo do zatrzymywania i przeszukiwania osób oraz przeszukiwania pomieszczeń, bagażu i ładunku w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu karnego skarbowego;
3) prawo do zatrzymywania pojazdów i innych środków przewozowych w celu przeprowadzenia kontroli przewożonych towarów lub dokumentów przewozowych dotyczących tych towarów, a także badania towarów i pobierania ich próbek, oraz przeprowadzenia kontroli rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika pojazdu mechanicznego;
4) prawo do zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek organizacyjnych, przedsiębiorców i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby.
Kontrolerzy mają przede wszystkim obowiązek do poszanowania przedsiębiorcy, z którym współpracują. Mimo to, względem osób opornych kontrolerzy mogą zastosować środki przymusu bezpośredniego, do których zalicza się: użycie siły fizycznej oraz użycie ndywidualnych technicznych i chemicznych środków lub urządzeń przeznaczonych do obezwładniania i konwojowania osób albo do zatrzymywania oraz unieruchamiania pojazdów mechanicznych i innych środków przewozowych. Przepisy mówią również o szczegółowych warunkach i sposobach użycia wspomnianych środków. Poświęcony jest w nich również dział na temat rodzajów i trybów wyposażenia inspektora w środku przymusu. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2010 roku w sprawie środków przymusu bezpośredniego stosowanych przez inspektorów i pracowników kontroli skarbowej, a obowiązującym od 7 stycznia 2011 roku kontroler może skorzystać z:
1) indywidualnych technicznych i chemicznych środków przymusu i urządzeń, przeznaczonych do obezwładniania i konwojowania osób, w postaci:
a) kajdanek,
b) prowadnic,
c) siatek obezwładniających,
d) miotaczy gazu lub innych substancji obezwładniających,
e) środków powodujących dysfunkcję niektórych zmysłów lub organów ciała:
– łzawiących,
– ogłuszających,
f) paralizatorów elektrycznych,
g) pocisków niepenetracyjnych, miotanych z broni palnej;
2) technicznych środków przymusu i urządzeń, przeznaczonych do zatrzymywania oraz
unieruchamiania pojazdów, w postaci kolczatek drogowych, pojazdów służbowych lub przedmiotów
ustawianych jako odpowiednio oznakowane przeszkody, oraz urządzeń służących do
unieruchamiania kół pojazdów;
3) pałek służbowych zwykłych, wielofunkcyjnych i teleskopowych.
Oczywistym jest, że przed zastosowaniem wyżej wymienionych pracownik zakładu ubezpieczeń społecznych zobowiązany jest do próby osiągnięcia podporządkowania przez perswazję słowną lub zapowiedź użycia środku przymusu. Jest on również zobowiązany do uprzedzenia płatnika o zamiarze użycia środku przymusu.
