Małżeństwo ustaje w trzech przypadkach:
1. Śmierć małżonka
2. Uznanie za zmarłego
3. Prawomocny rozwód
Ustanie z powodu uznania za zmarłego:
Chwilą ustania jest chwila, która w orzeczeniu wpisana jest jako chwila śmierci.
Ten z małżonków, który przeżył może nowy związek, który nie będzie nieważny, nawet jeśli okaże się że ten co uznany za zmarłego żyje (albo zmarł w innej chwili), chyba że strony (obie strony) przy zawieraniu tego nowego małżeństwa wiedziały że żyje.
Taka konstrukcja nie stosuje się odpowiednio do tego rzekomo zmarłego – on nie może nowego związku – musi wystąpić ze 189 Kodeksu Postępowania Cywilnego o ustalenie nieistnienia małżeństwa (tego pierwszego), gdyż on wie że zawarł kiedyś, więc byłby bigamista – ale skuteczne zawarcie drugiego małżeństwa przez pierwotnego małżonka (bez wiedzy obu stron o przeszkodach) stwarza przesłankę do uznania tamtego (pierwotnego) za nieistniejące i z takim pozwem ten małżonek może wystąpić.
Rozwód
Pozytywne przesłanki orzeczenia rozwodu:
a) trwały rozkład pożycia – bezwzględnie niemożliwy do powrotu
b) zupełny rozkład pożycia
Rozkład pożycia dotyczy 3 sfer:
– duchowej – bada się czy są takie uczucia jakie są typowe dla małżeństwa
– fizycznej – to najłatwiej sprawdzić – nawet sporadyczne wyłączają rozwód
– gospodarstwa domowego – to może być, mimo istnienia, uznane za brak przeszkody, jeśli uzna się, że jest to swoista konieczność.
Bada się czy trwały i zupełny rozkład pożycia dotyczy wszystkich trzech. Jeśli nie ma 1 i 3, ale jest 2 to nie można orzec rozwodu.
Pewne braki mogą być usprawiedliwione i nie stanowić przesłanki jak wiek (pożycie) czy rozłąka wojenna.
Są trzy negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu:
a) wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
b) orzeczenie z innych względów byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
c) z pozwem występuje małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia, chyba, że drugi wyrazi na to zgodę albo odmowa sprzeczna jest z zasadami współżycia społecznego.
Ad. a) – zasada naczelna – dobro dziecka. Muszą być wspólne i małoletnie (mogą być adoptowane) i musi to dotyczyć ich dobra. Porównuje się jak jest i jakby było po rozwodzie.
Ad. b) – stosuje się tą możliwość w przypadku gdy np. oboje są winni, ale jedno z nich jest chore i rozwód z punktu widzenia zasad współżycia społecznego byłby niepożądany.
Ad. c) – ogólnie winny – ten który narusza obowiązki wynikające z małżeństwa (zdrada, opuszczenie); odmowa zgody może być sprzeczna, gdy jest tylko ze złośliwości. Zgoda to zgoda w zasadzie, niekoniecznie zgoda na wszystkie okoliczności. Trzeba mieć też na uwadze, że brak zgody może przejawiać małżonek który również nie zachowywał się w porządku, ale było to usprawiedliwione zachowaniem pierwszego (sprowokowaniem).
Orzekając rozwód sąd z zasady orzeka kto ponosi winę, ale na zgodne żądanie obu zaniecha tego i traktuje się to jakby żadne nie ponosiło winy.