Artykuł 66 polskiej ustawy karnej przewiduje, że Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli:
- wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,
- okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości,
- postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
Tak sformuowany przepis ma gwarantować, że obywatele popełniający po raz pierwszy pomniejsze przewinienie nie zostaną umieszczeni w zakładzie karnym, gdzie może dojść do kontaktu ze sprawcami o znacznym stopniu demoralizacji. Artykuł ten stoi na straży celowości postępowania karnego, ujętego w art. 1 § 2 polskiej ustawy karnej: Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma, a także art. 2 § 1 ust. 2 kpk:
Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.
Prawo to jest obwarowane pewnymi obostrzeniami, zawartymi w kolejnych paragrafach art. 66, i tak warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności – tak rozumiane jest pomniejsze przewinienie. W przypadku jednak, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
Stosując warunkowe umorzenie Sąd obligatoryjnie zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości albo w części. Art. 67 daje Sądowi możliwość nałożenia obowiązku informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub
uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych. Może także orzec nawiązkę lub zakaz prowadzenia pojazdów do 2 lat. W przypadku, gdy sprawca dopuścił się przemocy wobec osoby najbliższej to Sąd określa drogę kontaktu z pokrzywdzonym.
Warunkowy charakter tego orzeczenia oznacza, że okoliczności sprawy mogą się zmienić, jeżeli oskarżony nie spełnia wymienionych wyżej warunków. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany. Sąd może (więc nie jest to dla niego obligatoryjne) podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż umyślne przestępstwo, także jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody. Sąd tak samo może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
