Obowiązek podatkowy, zobowiązanie podatkowe, podatnik, płatnik, inkasent, rok podatkowy
Art. 4 Ordynacji Podatkowej mówi o tym, co to jest obowiązek podatkowy, a art. 5 tej samej ustawy mówi o tym co to jest zobowiązanie podatkowe. Obowiązek podatkowy to jest swoisty stan prawny stanowiący o tym, że mamy określone ustawy podatkowe, które w razie ziszczenia się określonego zdarzenia faktycznego lub prawnego, wiążą powstanie zobowiązania podatkowego. Zatem obowiązek podatkowy to jest swego rodzaju wynikająca, jak powiada przepis, z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność świadczenia. Ta powinność dopiero konkretyzuje się albo na skutek decyzji organu podatkowego albo na skutek zdarzenia i wówczas staje się zobowiązaniem podatkowym. Najczęściej – ponad 90% zobowiązań podatkowych powstaje na skutek zdarzenia określonego w ustawie czyli: dokonania czynności (np. podatek od towarów i usług), osiągnięcie dochodu (podatek dochodowy). To są najczęstsze przypadki. Jak powiada ustawa zobowiązanie podatkowe jest to wynikająca z obowiązku podatkowego (obowiązek podatkowy dotyczy określonej osoby, fizycznej lub prawnej czy innego podmiotu) powinność zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa., powiatu lub gminy podatku, w wysokości, terminie, miejscu i czasie określonym w przepisach prawa podatkowego.
Kto jest zobowiązany do powyższej powinności ? – przede wszystkim podatnik, czyli osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka nie posiadająca osobowości prawnej, która na mocy ustaw podatkowych podlega obowiązkowi podatkowemu. Drugim zobowiązanym jest płatnik, czyli również osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka nie posiadająca osobowości prawnej, która zobowiązana jest do obliczenia i pobrania podatku. To jest forma najczęściej spotykana. Z reguły rzadko płacimy sami swój podatek. Najbardziej rozpowszechnioną formą jest działanie przez płatnika, dotyczy to najczęściej pracodawcy. Pracodawca oblicza należny podatek, pobiera ten podatek, czyli de facto nie wypłaca pracownikowi wynagrodzenia w tej części, która objęta jest podatkiem i jest zobowiązany w określonych terminach wpłacić na określone konto właściwego urzędu skarbowego ten podatek. Takim też płatnikiem będzie notariusz. W aktach notarialnych, których treścią są czynności cywilnoprawne opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych, notariusz oblicza ten podatek, pobiera i wpłaca na konto właściwego urzędu skarbowego. Zasada jest taka, że jeśli płatnik pobrał podatek, to niezależnie od tego, czy on go wpłacił, czy nie wpłacił, to podatnik, od którego podatek pobrano, jest zwolniony z obowiązku świadczenia. To jest istotny element zapewniający bezpieczeństwo podatnikom. Natomiast trzecim uczestnikiem tego systemu jest inkasent. To jest rzeczywiście rzadka forma. Inkasent nie ma prawa do obliczania podatku. Tym się różni od płatnika, gdyż on ma tylko obowiązek pobrania podatku i wpłacenia na rachunek urzędu skarbowego lub urzędu gminy. Tą metodą są pobierane podatki czy opłaty o mniejszym znaczeniu np. opłata skarbowa, podatki od nieruchomości, które są bardzo często pobierane przez sołtysów, czy w niektórych przypadkach podatek rolny czy leśny również bywał pobierany przez sołtysów lub delegowanych przez gminę inkasentów. Nie występuje podatek, który byłby podatkiem budżetu państwa i byłby pobierany prze inkasenta.
Ustawa Ordynacja Podatkowa konstruuje formę i techniki ustalania roku podatkowego. To ma znaczenie przy niektórych podatkach, przy podatkach od nieruchomości, a przede wszystkim przy podatkach dochodowych, natomiast przy podatku VAT, podatku akcyzowym, które są pobierane co do zasady, oczywiście z wyjątkami, miesięcznie. Rokiem podatkowym co do zasady jest rok kalendarzowy, chyba że ustawa stanowi inaczej. To jest takie odesłanie dosyć ogólne, dlatego że z tym rokiem podatkowym bywa różnie. Ustawy np. o podatku dochodowym od osób prawnych i fizycznych, ale fizycznych tylko i wyłącznie w zakresie działalności gospodarczej i to spółek osobowych, pozwalają na to, żeby rok podatkowy różnił się od roku kalendarzowego. Zasada jest taka, że rok podatkowy trwa od 1 stycznia do 31 grudnia, ale co innego może wynikać z umowy spółki albo ze statutu spółki. Jeżeli jest jakiś podmiot powoływany ustawowo, to musiałby inny rok podatkowy wynikać z ustawy albo rozporządzenia właściwego ministra, który jest uprawniony do nadania statutu. Umowa może określać inaczej początek i koniec i mogą następować zmiany, np. z cyklu 1 stycznia – 31 grudnia można przejść np. na 1 września – 31 sierpnia, co wymaga oczywiście zmiany umowy spółki czy statutu i wówczas mamy cykl odmienny od opisanego w art. 11 Ordynacji Podatkowej. Rok podatkowy nie będzie miał wówczas 12 miesięcy, bo np. jeżeli spółka zaczyna działalność po 1 lipca danego roku, to ma prawo połączyć rok z rokiem następnym i będzie miała rok podatkowy składający się z 18 miesięcy. Jeżeli zmienia spółka ten cykl, to też będzie miała ten rok podatkowy dłuższy. Oczywiście on nie może być dłuższy, niż 23 miesiące, bo gdyby było 24, to wszystko wróciłoby do tego samego punktu, zatem trzeba pamiętać, że rok podatkowy nie zawsze jest rokiem kalendarzowym i nie zawsze ma 12 miesięcy.
