Winę rozkładu pożycia określa sąd orzekając rozwód, tym samym określa kto jest winny rozpadowi związku małżeńskiego tj. czyje zachowanie lub zaniedbanie doprowadziło do rozkładu pożycia (Kodeks rodzinny i opiekuńczy , art. 57). Bez wyjaśnienia i oceny, który z małżonków poniósł winę za rozkład związku małżeńskiego nie jest możliwa ocena przez sąd, czy rozwód jest dopuszczalny. Przypisanie winy małżonkowi następuje po zebraniu przez sąd w czasie rozprawy informacji o istotnych naruszeniach obowiązków małżeńskich. Należą do nich:
- zasada równouprawnienia małżonków,
- obowiązek wspólnego pożycia, co wyraża się poprzez powstanie więzi emocjonalnej, ekonomicznej, fizycznej, wspólne zamieszkanie, prowadzenie wspólnego domu, a także: wzajemnemu szacunkowi, szczerości, lojalności,
- obowiązek wzajemnej pomocy, w tym pomocy materialnej, co oznacza wparcie współmałżonka w chorobie, kalectwie oraz zaspokajanie jego potrzeb,
- obowiązek zachowania wierności, czyli powstrzymywanie się od kontaktów seksualnych z innymi osobami.
Sąd może orzec, że winę za rozpad małżeństwa ponosi jeden z małżonków, oboje lub żaden. Sąd może zaniechać orzekania o winie jedynie na żądanie obojga małżonków- w tym przypadku skutki rozwodu są takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy za rozkład pożycia. W przypadku separacji sytuacja wygląda podobnie. Sąd na zgodne żądanie małżonków nie orzeka o winie (KRO, art. 613).
Poza moralnymi skutkami orzeczenia o winie rozkładu pożycia występują również finansowe konsekwencje tj. alimenty dla drugiego małżonka (KRO, art.60). Małżonek, który żyje w niedostatku może na drodze sądowej domagać się od drugiego małżonka wypłaty alimentów, jeśli nie został on w czasie orzekania rozwodu uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Wysokość świadczeń powinna odpowiadać potrzebom uprawnionego do ich pobierania oraz możliwościom zarobkowym zobowiązanego. W sytuacji rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie się sytuacji niewinnego małżonka i jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że mąż lub żona wyłącznie winny rozpadu małżeństwa powinien płacić alimenty. Ich wysokość uzależniona jest od zaspokojenia uzasadnionych potrzeb małżonka niewinnego, nawet jeśli nie znajduje się on w niedostatku.
Płacenie alimentów małżonkowi ustaje, kiedy wstąpi on w nowy związek małżeński. W przypadku gdy do płacenia alimentów zobowiązany jest małżonek rozwiedziony, który nie został w trakcie orzekania rozwodu uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek płacenia świadczeń na rzecz drugiego małżonka wygasa z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu, chyba że są na żądanie uprawnionego do alimentów przedłuży ten okres.
