Wyjawienie majątku dłużnika jako sposób na skuteczność egzekucji

Sądowe postępowanie egzekucyjne uregulowane w części III ustawy Kodeks Postępowania Cywilnego reguluje różne sposoby mające na celu zwiększenie skuteczności egzekucji i w efekcie zaspokojenie wierzyciela z majątku dłużnika. Jednym z nich jest wyjawienie majątku dłużnika, które jest uregulowane w art. 913 – 9201 Kodeksu Postępowania Cywilnego, które stosuje się zarówno do egzekucji świadczeń pieniężnych, jak i niepieniężnych (np. wydanie rzeczy).
Wyjawienie majątku ma zastosowanie wtedy, gdy podczas trwania postępowania egzekucyjnego zajęty majątek dłużnika nie daje szans na zaspokojenie egzekwowanych należności przez dłużnika lub gdy wierzyciel udowodnił, że wskutek już prowadzonej egzekucji nie odzyskał w pełni swoich należności. Wierzyciel może wnioskować o wyjawienie majątku także przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, jeżeli uprawdopodobni (nie jest konieczne udowodnienie) okoliczność o posiadaniu wiedzy, że nie uzyska zaspokojenia ze znanego mu majątku dłużnika. Wyjawienie majątku, mające formę wykazu majątku z wymienieniem rzeczy i miejsca, gdzie się znajdują oraz przypadających dłużnikowi wierzytelności i innych praw majątkowych, następuje na wniosek wierzyciela. Wyjawienie majątku następuje wraz ze złożeniem przyrzeczenia przez dłużnika, że wykaz majątku jest prawdziwy i zupełny, co skutkuje jego odpowiedzialnością w razie stwierdzenia nieprawdy. Wniosek wierzyciela, do którego należy dołączyć dowody m.in. zajęcia albo tytuł wykonawczy (przed wszczęciem egzekucji), składany jest w sądzie rejonowym, w którym dłużnik ma miejsce zamieszkania.
Sąd rozpoznaje wniosek o wyjawienie majątku po wezwaniu i wysłuchaniu stron. Jeżeli dłużnik się nie stawi bez usprawiedliwienia albo odmówi złożenia wykazu bądź przyrzeczenia czy odpowiedzi na zadane pytanie, to sąd wówczas może skazać go na grzywnę albo zarządzić przymusowe doprowadzenie, a nawet zastosować karę aresztu do miesiąca czasu. W czasie zastosowania powyższych środków przymusu dłużnik może w każdej chwili złożyć wyjawienie majątku, natomiast jeśli wierzyciel nie był obecny przy tym wyjawieniu, to może on żądać ponownego wezwania dłużnika w celu zadania mu pytań w tej kwestii.
Wyjawienie majątku jest ważne przez 1 rok. Po upływie tego okresu od złożenia oświadczenia bądź od wyczerpania powyższych środków przymusu ten sam lub inny wierzyciel może ponownie wnosić o zobowiązanie dłużnika do wyjawienia majątku.
Wyjątkiem od okoliczności, że wyjawienie majątku następuje na wniosek wierzyciela jest wyjawienie przy egzekucji alimentów. Wyjawienie następuje wtedy także na wniosek komornika sądowego. Przepisy o wyjawieniu majątku stosuje się również do wyjawienia przez dłużnika stanu oszczędności na rachunkach bankowych w przypadku, gdy wierzyciel żąda w trakcie egzekucji wydania książeczki oszczędnościowej lub innego dowodu posiadania wkładu (jeśli dłużnik nie posiada dowodu, to musi wskazać osobę, u której to się znajduje) po uprzednim braku wskazania przez dłużnika na wezwanie numeru swojego rachunku bankowego lub złożenia książeczki oszczędnościowej. W razie powyższej odmowy lub wskazania wobec dłużnika zachodzą takie same skutki jak w przypadku odmowy wyjawienia majątku.
Wyjawienie majątku ma na celu ujawnienie na potrzeby postępowania egzekucyjnego nieznanego wierzycielowi ani komornikowi majątku dłużnika i ma na celu przyspieszenie postępowania oraz uświadomienie dłużnikowi, że musi podawać prawdę odnośnie swojego majątku z uwagi na sankcję w postaci jego odpowiedzialności w przypadku podania fałszywych informacji.