Wykonywanie zabiegów leczniczych na małoletnich bez zgody rodziców – opiekunów

Zgodnie z Ustawą z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić w inny sposób pomocy medycznej dopiero po wyrażeniu zgody przez pacjenta. Powstaje pytanie co należy zrobić w sytuacji wykonywania zabiegów na małoletnich ? Kogo zgoda jest potrzebna żeby lekarz mógł udzielić im świadczeń zdrowotnych w sytuacji gdy nie wyrażają jej rodzice i opiekunowie ?
Za małoletniego przyjmuje się osobę, która nie ukończyła 18 roku życia. Pacjentem w rozumieniu ustawy natomiast jest każda osoba badana, lub której udzielane jest jakiekolwiek świadczenie zdrowotne. Zgodnie z art. 32, ust. 2 ustawy w/w jeśli pacjent jest małoletni lub niezdolny do świadomego wyrażenia zgody, wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego. Na samo badanie zgodę może wyrazić również jego opiekun faktyczny. Co ciekawe, po ukończeniu 16 lat małoletni musi również wyrazić swoją zgodę na badanie lub udzielenie przez lekarza innych świadczeń medycznych (art.32 ust. 5 ustawy w/w). Ustawodawca przyznał więc osobie, która nie ukończyła 18 roku życia ważne uprawnienie, zakładając, że w tym wieku pacjent co do zasady posiada już odpowiednią świadomość i jest na tyle dojrzały żeby móc decydować o uprawnionej ingerencji w jego organizm celem leczenia. Gdy małoletni dysponuje odpowiednim rozeznaniem i wyrazi sprzeciw dokonywania związanych z nim czynności medycznych ich dokonanie jest uzależnione od zgody sądu opiekuńczego. Gdy małoletni pacjent nie ma takiego przedstawiciela lub nie można się z nim porozumieć celem uzyskania zgody, można ją zastąpić zezwoleniem sądu opiekuńczego. W takiej sytuacji lekarz po przeprowadzeniu badania nie może wykonać żadnych innych czynności świadczeń medycznych dopóki nie otrzyma zgody sądu. Sądem opiekuńczym właściwym miejscowo jest sąd miejsca wykonania czynności medycznych. W przypadku gdy przedstawiciele ustawowi są, ale między nimi dochodzi do braku porozumienia w kwestii udzielenia zgody należy sięgnąć do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 97 § 2 K.r.o. w braku porozumienia rodziców co do rozstrzygania o istotnych spraw dziecka konieczna jest interwencja sądu opiekuńczego. W sytuacji (art. 34 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty) ratowania życia, niedopuszczenia do wystąpienia ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub ciężkiego rozstroju zdrowia lekarz może wykonać zabieg operacyjny lub zastosować metody leczenia lub diagnostyki, która stwarza dla pacjenta podwyższone ryzyko nawet bez uzyskania zgody osób, które taką zgodę wyrazić powinny. Jednak w takim wypadku lekarz ten zobowiązany jest do zasięgnięcia w miarę możliwości opinii innego lekarza i zawiadomienia o swoich czynnościach przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub też sąd opiekuńczy. Podobnie gdy pacjent ze względu na swój stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego opiekunem faktycznym lub przedstawicielem ustawowym.
Forma udzielania zgody na świadczenia medyczne dotyczące pacjenta małoletniego może być wyrażona w dowolnej formie, nawet dorozumianej. Ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty przewiduje od tego pewne wyjątki. Zgodnie z art. 34 ustawy zgoda na wykonanie zabiegu operacyjnego, albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki, która stwarza dla pacjenta podwyższone ryzyko musi być wyrażona w formie pisemnej. Dotyczy to wówczas również małoletniego który ukończył 16 rok życia.
Wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta przez lekarza grozi odpowiedzialnością karną. Zgodnie z art. 192 k.k. za taki czyn grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Ten występek jest ścigany na wniosek pokrzywdzonego. Natomiast uważa się, że wykonanie świadczeń medycznych przez lekarza przy braku zgody pacjenta małoletniego, który nie ukończył 16 lat, nie skutkuje odpowiedzialnością karną. Podobnie przy czynnościach medycznych z art. 33 i 34 w/w, ratujących życie i zdrowie pacjenta, brak zgody nie będzie skutkował odpowiedzialnością lekarza na gruncie kodeksu karnego.