Zadania kuratorów sądowych

Kuratorzy sądowi są funkcjonariuszami publicznymi, którzy realizują zadania związane z wykonywaniem sądowych orzeczeń. Zadania te mają najczęściej charakter wychowawczy lub resocjalizacyjny, ale ustawa o kuratorach sądowych z dnia 27 lipca 2001 r. wskazuje także na inne typy mające charakter kontrolny, diagnostyczny czy profilaktyczny.
Wspomniana ustawa odróżnia dwa rodzaje kuratorów sądowych, mianowicie kuratorów zawodowych oraz społecznych. Kuratora zawodowego mianuje prezes sądu okręgowego na wniosek kuratora okręgowego. Natomiast kuratora społecznego powołuje prezes sądu rejonowego na wniosek kuratora zespołu kuratorskiej służby sądowej. Kuratorzy zawodowi są zatrudnieni na etacie i za ich pracę przysługuję im wynagrodzenie, natomiast społeczni wykonują swoją funkcje społecznie i należy im się miesięczny ryczałt jak zwrot kosztów związanych z nadzorem lub dozorem. Inne są też wymagania jakie trzeba spełnić aby zostać kuratorem zawodowym (są to wymagania wyższe w stosunku do kuratorów społecznych; art. 5 ust.1 ustawy o kuratorach sądowych), a inne aby zostać społecznym (art. 5 ust. 1 pkt. 1-3 w/w ustawy). Kuratorzy sądowi wykonujący orzeczenia w sprawach karnych są kuratorami dla dorosłych, a w sprawach rodzinnych i nieletnich są kuratorami rodzinnymi. Na gruncie przepisów kodeksu karnego wykonawczego kurator zawodowy został uznany za organ postępowania wykonawczego.
W czasie pracy kurator zawodowy wykonuje obowiązki służbowe w terenie oraz pełni dyżury sądowe. Ma obowiązek w określonej sytuacji wystąpić z wnioskiem o zmianę bądź uchylenie orzeczonego środka. Ponadto kurator na zlecenie sądu lub sędziego przeprowadza wywiady środowiskowe. Sygnalizuje także sądowi przyczyny przewlekłości postępowania wykonawczego, czy inne uchybienia w działalności podmiotów pozasądowych wykonujących orzeczone środki. Kurator zawodowy jest obowiązany do współpracy z samorządami i organizacjami społecznymi oraz do organizacji i kontroli pracy kuratorów społecznych lub innych osób uprawnionych do wykonywania nadzorów lub dozorów. Kurator sądowy społeczny wykonuje zadania określone przez kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej , który ustala je wspólnie z kuratorem zawodowym nadzorującym pracę danego kuratora społecznego. Ustawa stanowi, że liczba dozorów lub nadzorów kuratora społecznego nie powinna być większa niż 10.
Zarówno kurator zawodowy jak i społeczny ma szereg uprawnień ułatwiających wykonywanie obowiązków służbowych. Może odwiedzać osoby objęte postępowanie, w miejscu ich zamieszkania, pobytu lub w zakładach zamkniętych w określonych godzinach (od 700 do 2200), a także żądać od nich okazania dokumentu pozwalającego na stwierdzenie ich tożsamości czy wyjaśnień i informacji. Kuratorzy maja także prawo przeglądania akt sądowych czy dokumentacji osób objętych postępowaniem. Mogą  także prosić o pomoc Policję, stowarzyszenia i organizacje społeczne, instytucje państwowe w wykonywaniu czynności służbowych.
Polskie prawo przewiduje szereg sytuacji w których powierza się kuratorowi nadzór nad podopiecznym. Przykładami sprawowania nadzoru przez kuratora na gruncie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest możliwość poddania wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego (art.109§ 1, pkt.3 k.r.o.). W kodeksie karnym wykonawczym zadanie kuratora sądowego zostało zdefiniowane jako pomoc w readaptacji społecznej skazanego. Art. 172 i 173 k.k.w. przewidują cały katalog obowiązków kuratora związanych postępowaniem karnym wykonawczym. Kurator sądowy, któremu powierzono dozór nad skazanym powinien bezzwłocznie nawiązać z nim kontakt i poinformować go o jego obowiązkach i uprawnieniach. Musi ponadto składać sprawozdania z przebiegu tego dozoru. Jako przykład szczególnych obowiązków kuratora zawodowego można podać obowiązek udziału w posiedzeniach sądu w wypadkach wskazanych w ustawie czy wykonywanie czynności mających przygotować skazanego do wyjścia z zakładu karnego. Ponadto kuratorowi sądowemu zawodowemu powierza się mu nadzór nad wykonywaniem obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach zakazu opuszczania określonego pobytu bez zgody sądu (art.181a §2).