Zarzut potrącenia a oświadczenie o potrąceniu

W codziennym życiu często instytucja potrącenia jest mylona z zarzutem potrącenia. Czym jest potrącenie, a czym zarzut potrącenia?
Potrącenie jest uregulowane w kodeksie cywilnym (art. 498-505 k.c.). Polega ono na umorzeniu przeciwstawnych wierzytelności. Dzieje się to w sytuacji gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami. Jest to instytucja bardzo przydatna, bo do jej realizacji wystarcza jednostronne oświadczenie woli złożone drugiej stronie. W bardzo szybki i efektywny sposób obie strony zostają zaspokojone przez równoczesne zwolnienie z obowiązku na rzecz drugiej strony. Gdy wierzytelności są w tej samej wysokości podlegają umorzeniu w całości. Trzeba pamiętać o tym, że przedmiotem obu wierzytelności muszą być pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku. Poza tym przepisy wymagają, aby obie były wymagalne czyli musiały już upłynąć terminy ich spełnienia. Nie stanowi przeszkody odroczenie wykonania zobowiązania przez sąd, a także przez samego wierzyciela (bezpłatnie). Jednocześnie musi być możliwie dochodzenie ich przed sądem lub innym organem państwowym, a więc muszą być zaskarżalne. Ma to na celu zapewnienie bezpieczeństwa obu wierzycielom gdyby musieli rozstrzygać spór na drodze sądowej. Warto również podkreślić, że strona nie może potrącić względem swojego wierzyciela wierzytelności, która przysługuje mu względem osoby trzeciej. Oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili kiedy potrącenie stało się możliwe. Rodzi to istotne prawne konsekwencje. Przede wszystkim może zostać potrącona wierzytelność, która co prawda jest już przedawniona, ale w momencie gdy potrącenie stało się możliwe jeszcze przedawniona nie była. Art. 505 k.c. zawiera katalog wierzytelności, które nie mogą być potrącone. Są to wierzytelności, które nie podlegają zajęciu w myśl przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. Ponadto wierzytelność o dostarczenie środków utrzymania, czyli np. renta, roszczenia alimentacyjne. Poza tym wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych, a także wyłączone przez przepisy szczególne. Co istotne wyłączenia te odnoszą się do dłużników tych wierzytelności, natomiast osoby którym dana wierzytelność przysługuje, mogą potrącić swoją wierzytelności z wierzytelności tej drugiej osoby nawet jeśli znajduje się ona we wspomnianym wyżej katalogu.
Zarzut potrącenia ma charakter zgoła odmienny. Zarzutami nazywamy twierdzenia pozwanego zmierzające do wstrzymania lub zakończenia postępowania sądowego z uwagi na podstawy faktyczne lub prawne. Jest to rodzaj czynności procesowej. Zarzut potrącenia należy do szczególnych zarzutów merytorycznych, które wynikają z prawa materialnego i są zwrócone przeciwko żądaniu powoda. Pozwany może zgłosić zarzut w postępowaniu sądowym. W zależności od sytuacji faktycznej możliwe są różne rozstrzygnięcia sądowe. Gdy wskutek potrącenia wierzytelność powoda uległa umorzeniu, sąd oddali powództwo, natomiast gdy wierzytelność powoda została umorzona jedynie w części zasądzi na rzecz powoda świadczenie tylko co do pozostałej części, natomiast co do części umorzonej powództwo również zostanie oddalone. Pozwany może dochodzić wierzytelności nadającej się do potrącenia z wierzytelnością powoda także w drodze powództwa wzajemnego (art.204 k.p.c.). Takie powództwo dopuszcza się, jeśli jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Może zostać wytoczone zarówno w odpowiedzi na pozew (co do zasady przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę), w sprzeciwie od wyroku zaocznego bądź oddzielnie nie później niż na pierwszej rozprawie. Trzeba pamiętać o tym, że z wytoczeniem powództwa wzajemnego wiążą się dodatkowe koszty, dlatego jest ono opłacalne bardziej niż zgłoszenie zarzutu potrącenia tylko w przypadku gdy pozwanemu przysługuje wierzytelność większa niż powodowi (unika konieczności dochodzenia części nieumorzonej wierzytelności w osobnym procesie).