Zasada równości stron
Inaczej zwana zasadą równouprawnienia czy zasadą wysłuchania. To się bierze z paremii „audiatur et altera pars” (wysłuchaj drugiej strony). Sąd nie może poprzestać na wysłuchaniu jednej strony, musi obu stronom stworzyć równe szanse. Art. 32 Konstytucji RP stanowi, że wszyscy są równi wobec prawa. Nie może być tak, że władza publiczna faworyzuje jedną ze stron, musi zachować równą miarę. Jest to zasada charakterystyczna dla procesu, ale także w postępowaniu zabezpieczającym, egzekucyjnym, nieprocesowym musi być realizowana. Dwojaki aspekt tej zasady: obie strony muszą mieć zapewnione takie same możności działania w procesie oraz rozstrzygnięcie sprawy co do istoty może nastąpić tylko po wysłuchaniu drugiej strony (umożliwienie jej chociażby musi występować). Przy wyroku zaocznym jest także ta zasada realizowana. Nie może sąd przeprowadzić rozprawy mimo braku zawiadomienia strony. Jeśli nie zawiadomi, pozbawi możliwości działania i będzie zarzut nieważności postępowania z art. 379 KPC. Daje to wyraz faktycznej, a nie tylko formalnej równości stron. Przykładem jest art. 5 Kodeksu Postępowania Cywilnego (KPC) – sąd powinien pouczyć w szczególnych wypadkach strony, jak strona ma działać, może także pouczyć, jeśli uzna to sąd za konieczne i celowe, że strona może ustanowić profesjonalnego pełnomocnika (art. 212 KPC).
Zasada bezpośredniości
Zasada bezpośredniości polega na tym, że sąd orzekający powinien się bezpośrednio zapoznać z materiałem procesowym. Sam osobiście powinien się zapoznać. Jak się zmienia skład orzekający, sąd nie musi prowadzić sprawy od początku. KPC nie zna zasady ciągłości rozprawy, jak to jest w postępowaniu karnym. Jeśli zmieni się skład, to trudno postawić zarzut naruszenia zasady bezpośredniości. Co z przypadkiem, gdy jeden sędzia przeprowadził całe postępowanie, dowody, przesłuchał świadków, wszystkie czynności wykonał, a potem przestał prowadzić sprawę i wyrok wydał inny sędzia ? Czy wtedy dojdzie do naruszenia zasady bezpośredniości ? – dojdzie do naruszenia. Ten sędzia wydający wyrok powinien ponowić chociażby dowody mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Sam protokół nie wystarcza, trzeba np. także osobiście zobaczyć świadka. Wyrok musi być wydany przez skład, przed którym odbyła się rozprawa poprzedzająca wydanie wyroku – art. 323 KPC. Kolejny wyjątek od zasady bezpośredniości to sędzia wyznaczony, sąd wezwany, jeżeli są pewne czynności do wykonania poza terenem sądu. Sąd wezwany zwykle nie wie, co się dzieje w sprawie. Sąd wzywający powinien szczegółowo okoliczności, o których ma zeznawać świadek. Można zwrócić się do sądu wzywającego np. o listę pytań. Może też wyniknąć potrzeba udania się do tego innego sądu albo zwrócenia się do sądu wzywającego, aby na miejscu świadka przesłuchał mimo trudności. Art. 235 KPC reguluje instytucję sądu wezwanego, sędziego wyznaczonego.
