Zasady prawa pracy
Zasady opisane w Kodeksie Pracy (KP) stanowią wytyczne legislacyjne, opisują relacje między stronami stosunku pracy, mają znaczenie prawno-procesowe, materialnoprawne oraz stanowią wskazówki interpretacyjne wykorzystywane np. przy wykładni przepisów kodeksu cywilnego do opisywania relacji prawno-pracowniczych.
Zasada uprzywilejowania pracownika
Zasada uprzywilejowania pracownika (art. 18 § 1 i § 2 KP) – jest to jedna z najważniejszych zasad. W jednym ze swoich orzeczeń Sąd Najwyższy stwierdził, że postanowienie umowy o pracę, w której strony przyjęły, że pracownik zrezygnuje z wynagrodzenia w sytuacji, gdy zaistnieją przeszkody w wykonywaniu pracy jest nieważne.
Art. 81 § 1 KP dotyczący przestoju w dobie kryzysu będzie stosowany stale. Firmy maja dwie recepty na kryzys: urlop bezpłatny na żądanie pracownika (zazwyczaj czekają pod telefonem na wezwanie, powszechne w firmach budowlanych). Oczywiście wtedy ten stosunek pracy trwa i pracownicy nie występują z jakimiś roszczeniami. Natomiast gdy umowy nie są przedłużane, to wtedy występują z powództwami domagając się wynagrodzenia za okres przestoju. Art. 81 § 1 KP daje im takie uprawnienie. Jeżeli okaże się, że do takiej sytuacji doszło, to ten urlop bezpłatny nie jest najlepszym wyjściem, bo tak naprawdę to urlop bezpłatny jest uprawnieniem pracownika, a nie uprawnieniem pracodawcy.
Art. 81. § 1. Pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.
§ 2. Wynagrodzenie, o którym mowa w § 1, przysługuje pracownikowi za czas niezawinionego przez niego przestoju. Jeżeli przestój nastąpił z winy pracownika, wynagrodzenie nie przysługuje.
§ 3. Pracodawca może na czas przestoju powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę, za której wykonanie przysługuje wynagrodzenie przewidziane za tę pracę, nie niższe jednak od wynagrodzenia ustalonego zgodnie z § 1. Jeżeli przestój nastąpił z winy pracownika, przysługuje wyłącznie wynagrodzenie przewidziane za wykonaną pracę.
§ 4. Wynagrodzenie za czas przestoju spowodowanego warunkami atmosferycznymi przysługuje pracownikowi zatrudnionemu przy pracach uzależnionych od tych warunków, jeżeli przepisy prawa pracy tak stanowią. W razie powierzenia pracownikowi na czas takiego przestoju innej pracy, przysługuje mu wynagrodzenie przewidziane za wykonaną pracę, chyba że przepisy prawa pracy przewidują stosowanie zasad określonych w § 3.
Nieważna jest również klauzula w umowie o pracę upoważniająca pracodawcę do natychmiastowego rozwiązania stosunku pracy bez podania przyczyny.
Natomiast treść § 2 art. 18 KP wprowadza kryterium korzystności dla pracownika. Jest to zwrot niedookreślony. Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że ocena korzystniejszego dla pracownika rozstrzygnięcia uwzględniać musi sytuację faktyczna i praktyczną stron stosunku pracy, a jednocześnie bilans zysków i strat pracownika stanowiący następstwo przyjęcia określonego postanowienia umowy o pracę.
Wyrok Sądu Najwyższego z 9 listopada 1994 r. I PZP 46/94: „Zastrzeżenie w umowie o pracę zawartej na czas nie określony dwunastomiesięcznego okresu wypowiedzenia tej umowy przez zakład pracy jest dopuszczalne na podstawie art. 18 § 2 Kodeksu pracy”.
