W dniu 3 maja 2012 r. zaczęła obowiązywać obszerna nowela Kodeksu Postępowania Cywilnego (KPC) wraz z wejściem w życie zmiany ustawy z dnia 16 września 2011 r. Kodeks Postępowania Cywilnego (KPC) oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2011, Nr 233, poz. 1381). Nowela zmiana oprócz postępowania rozpoznawczego dość znacznie postępowanie egzekucyjne.
Postępowanie egzekucyjne zmieniło się zwłaszcza w zakresie grzywien, ich wysokości i tak organ egzekucyjny (już nie tylko komornik) za odmowę udzielenia informacji czy wyjaśnień może w postępowaniu egzekucyjnym wymierzyć grzywnę w wysokości do 2.000 zł (wcześniej do 500 zł). Za niezastosowanie się do wezwania do wydalenia z miejsca czynności danej osoby komornik może ukarać grzywną do 1000 zł. Każde postanowienie komornika o ukaraniu grzywną podlega wykonaniu bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Skargę na zaniechanie przeprowadzenia przez komornika czynności wnosi się w terminie tygodniowym od dnia, w którym czynność powinna być dokonana (wcześniej nie było to uregulowane), ponadto w razie braku zawiadomienia skargę na czynności komornika wnosi się od dnia dowiedzenia się przez skarżącego o dokonanej czynności (a nie od dnia w którym czynność powinna być dokonana jak wcześniej). Sąd odrzuca skargę na czynności komornika teraz także, jeśli jej nie opłacono. Rozszerzono kompetencje referendarza sądowego – referendarz sądowy może teraz wydawać także postanowienia w postępowaniu egzekucyjnym – w przedmiocie skargi na czynności komornika, w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej czy wyjawienia majątku (oprócz stosowania środków przymusu). Na postanowienie referendarza sądowego w przedmiocie skargi na czynności komornika przysługuje skarga, jednakże wówczas w razie skargi sąd rozpatruje skargę jako sąd drugiej instancji. Przy zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej (art. 773 KPC) jeśli sąd bądź referendarz postanowi, że dalej egzekucję co do rzeczy czy prawa majątkowego ma prowadzić administracyjny organ egzekucyjny, to komornik rozlicza koszty egzekucji sądowej i odnotowuje na tytule wykonawczym wysokość dotychczasowych kosztów egzekucyjnych. Ponadto od teraz jeżeli zbieg egzekucji dotyczy niektórych tylko rzeczy i praw, a komornik prowadzi egzekucję z niektórych z nich i jeśli został na podstawie zbiegu egzekucji wyznaczony został administracyjny organ egzekucyjny, to sąd wyda temu organowi dalszy tytuł wykonawczy (chyba że tytuł egzekucyjny nie pochodzi od sądu, to sąd zobowiąże wierzyciela do przedstawienia mu tytułu egzekucyjnego). W art. 776 KPC uściślono, że podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy (wcześniej był zapis „chyba że ustawa stanowi inaczej”), natomiast tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności (teraz jest zapis „chyba że ustawa stanowi inaczej”). Tytułem egzekucyjnym już nie jest wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed takim sądem (choć są tytułami wykonawczymi – patrz: uwagi pod koniec niniejszego artykułu) czy ugoda przed mediatorem. Uproszczono troszkę skomplikowane przepisy o aktach notarialnych jako tytułów egzekucyjnych – skrócono te przepisy i je doprecyzowano, żeby było mniej wątpliwości.
Od teraz niestety tylko nakazowi zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym będzie nadawana klauzula wykonalności z urzędu po jego uprawomocnieniu się (już nie każdemu nakazowi zapłaty – ma to w domyśle zmuszać do szerszego korzystania z tego postępowania elektronicznego). Zmieniło się brzmienie klauzuli wykonalności (wzór jest w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości); jeżeli tytuł wykonawczy opiewa na świadczenie pieniężne w walucie obcej, to wówczas komornik przelicza je według kursu średniego NBP tej waluty na dzień sporządzenia planu podziału, a jeśli nie ma takiego planu – na dzień wypłaty kwoty wierzycielowi. W związku ze zmianą przepisów dotyczących aktów notarialnych jako tytułów egzekucyjnych uchylono art. 7861 KPC dotyczącego właśnie klauzuli wykonalności dla aktów notarialnych jako tytułów egzekucyjnych. Obecnie tytuł wykonawczy zobowiązujący do wydania nieruchomości, statku (uchylono treść przepisu w części o ruchomościach i o oddaniu dozoru tych przedmiotów władającemu) lub do opróżnienia pomieszczenia upoważnia do prowadzenia egzekucji nie tylko przeciw dłużnikowi, ale również przeciwko jego domownikom, krewnym i innym osobom reprezentującym jego prawa. Jeśli dłużnika będą chronić przepisy o ochronie praw lokatorów to także komornik odstąpi od egzekucji. W art. 801 KPC dotyczącego wyjaśnień dłużnika ustalono teraz, że komornik może wezwać dłużnika do złożenia wyjaśnień, a nie musi to zrobić w przypadku gdy wierzyciel nie wskazał majątku na zaspokojenie świadczenia. Zabezpieczenie w postępowaniu egzekucyjnym można również wpłacać na rachunek bankowy wskazany przez niego (oprocentowany) bądź w papierach wartościowych (nie tylko do rąk komornika czy w książeczkach oszczędnościowych). Odsetki od tego rachunku wchodzą w skład sumy uzyskanej w egzekucji, natomiast odsetki należne od dnia sporządzenia planu podziału do jego wykonania zwraca się osobie uprawnionej. Organ egzekucyjny zrezygnuje z udziału świadków, gdy zachodzi obawa, że wskutek straty czasu na ich przywołanie egzekucja będzie udaremniona. Rozstrzygnięto wątpliwość gdy egzekucja nie zakończy się umorzeniem – wówczas komornik kończy ją postanowieniem rozstrzygając o kosztach. W przypadku zawieszenia egzekucji i jeśli egzekucja została skierowana do wynagrodzenia za pracę dłużnika lub innych jego dochodów okresowych, sąd na wniosek dłużnika ma możliwość określenia kwoty jaką może on pobierać w okresie zawieszenia.
Co do przepisów o egzekucji szczególnej – dłużnik nie może sprzedać z wolnej ręki ruchomości, jeżeli którykolwiek z wierzycieli sprzeciwił się temu w ciągu tygodnia od daty powiadomienia go o tym. Uszczegółowiono licytację z ruchomości – przystępujący do przetargu musi teraz uiścić rękojmię w wysokości 1/10 sumy oszacowania i jeśli temu licytantowi udzielono przybicia zatrzymuje się ją (pozostałym zwraca się ją). Jeśli ten licytant nie dotrzymał warunków licytacji, to pokrywa się z niej koszty związane ze sprzedażą (reszta wchodzi w skład sumy w egzekucji). Odbywa się ta licytacja publicznie, nie mogą się stawić pewne osoby (zwłaszcza dłużnik lub osoby z nim związane), pełnomocnictwo do udziału w licytacji musi być z podpisem urzędowo poświadczonym. W kwestii egzekucji z wynagrodzenia za pracę – pracodawcy który nie wykonuje obowiązków związanych z egzekucją wynagrodzenia za pracę może być wymierzona grzywna do 2 tys. zł (poprzednio do 500 zł). Przy egzekucji z rachunków bankowych – jeżeli rachunek jest prowadzony w walucie obcej, bank wówczas przekazuje komornikowi należność według kursu NBP w dniu przekazania tych należności komornikowi. Co do egzekucji z wierzytelności – cena wywołania w licytacji zajętej wierzytelności wynosi ¾ sumy (a nie połowa jak do tej pory), a w przypadku sprzedaży wierzytelności z wolnej ręki cena nie może być niższa niż 4/5 sumy (do tej pory 60 %); po zajęciu wierzytelności nie będzie można jej sprzedać już. Odnośnie egzekucji z innych praw majątkowych – jedynie do sprzedaży z wolnej ręki będzie się stosowało przepisy o licytacji z ruchomości (a co do papierów wartościowych nie będzie się stosowało szczególnych przepisów o ofercie publicznej i o obrocie instrumentami finansowymi). Wierzyciel może od teraz żądać wyjawienia majątku także przed wszczęciem egzekucji, jeżeli po uzyskaniu tytułu wykonawczego wezwał dłużnika do zapłaty stwierdzonej nim należności listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, a dłużnik nie spełnił świadczenia w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty. W przypadku środków przymusu nałożonych na dłużnika w związku z wyjawieniem majątku – na postanowienie nakładające grzywnę czy orzeczenie aresztu przysługuje zażalenia (w razie prawidłowego wyjawienia majątku lub umorzenia postępowania grzywny niezapłacone ulegają umorzeniu).
Zmieniło się wiele przepisów o egzekucji z nieruchomości. I tak komornik musi zawiadamiać sąd, przy którym działa o wszczęciu i ukończeniu egzekucji z nieruchomości (art. 9211 KPC). Gdy zostanie umorzona egzekucja, dłużnik składa wniosek o wykreślenie z księgi wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji. Ażeby zabezpieczyć skuteczną egzekucję, w przypadku gdy po zajęciu nieruchomości dłużnik pobiera z góry czynszu najmu za okres dłuższy niż 3 miesiące, a czynszu dzierżawy za okres dłuższy niż 6 miesięcy, to nie zwalnia to najemcy lub dzierżawcy od obowiązku zapłaty czynszu do rąk komornika. Dodano § 4 do art. 930 KPC, zgodnie z którym oddanie zajętej nieruchomości w prawo zależne leasingu, użyczenia, najmu lub dzierżawy jest bezskuteczne wobec nabywcy nieruchomości w egzekucji. Zgodnie z nowelizacją przysługuje już zażalenie na postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania zarządcy, a w przypadku gdy opis i oszacowanie nie zostały ukończone w terminie wskazanym w zawiadomieniu, komornik zawiadomi o tym znanych mu uczestników oraz dokona obwieszczenia publicznego. Opisem i oszacowaniem obejmuje się obecnie każdą z nieruchomości dłużnika stanowiącą przedmiot egzekucji, a jeżeli stanowią całość gospodarczą, należy opisać i oszacować tę całość i każdą z osobna. Sprecyzowano termin do zaskarżenia opisu i oszacowania – wynosi on 2 tygodnie i liczy się od dnia ukończenia (chyba że nie ukończono w terminie, to wówczas od dnia doręczenia zawiadomienia o nieukończeniu w terminie). Przystępujący do licytacji ma obowiązek złożyć rękojmię (1/10 części sumy oszacowania) najpóźniej w dniu poprzedzającym przetarg. Z rękojmi utraconej przez nabywcę lub od niego ściągniętej pokrywa się koszty egzekucji związane ze sprzedażą, reszta wchodzi w skład sumy uzyskanej w egzekucji, a dopiero gdy egzekucja jest umorzona, jest ona przelewana na dochód Skarbu Państwa. Skrócono termin, po którym można prowadzić egzekucję z nieruchomości, gdy umorzono postępowanie z powodu zakończenia się bezskutecznie drugiej licytacji – wynosi on obecnie 6 miesięcy (wcześniej 1 rok). Prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności nieruchomości jest teraz już tytułem wykonawczym do wprowadzenia nabywcy i opróżnienia znajdujących się na niej pomieszczeń bez nadawania mu klauzuli wykonalności (poprzednio było tylko tytułem egzekucyjnym). Gdy nabywca wstąpi jako wydzierżawiający lub wynajmujący w stosunki prawne związane z nieruchomością, to jeżeli umowa najmu lub dzierżawy była zawarta na dłużej niż 2 lata, nabywca może ją wypowiedzieć z rocznym terminem wypowiedzenia wbrew wszystkiemu, ale jedynie w ciągu miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności. Egzekucję uproszczoną z nieruchomości można również zastosować do nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym lub użytkowym, jeżeli nie wystąpiono z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na użytkowanie w rozumieniu przepisów prawa budowlanego. Ogłoszenie o wszczęciu egzekucji ze statku morskiego komornik musi zamieszczać również na stronie internetowej Krajowej Rady Komorniczej (tam trzeba zamieścić także obwieszczenie o licytacji). Uregulowano podział sumy z egzekucji w przypadku połączenia postępowań egzekucyjnych toczących się co do kilku nieruchomości tego samego dłużnika – dzieli się na tyle części, ile nieruchomości było przedmiotem połączonych postępowań (dodanie § 3 do art. 1026 KPC).
Odnośnie egzekucji świadczeń niepieniężnych w przypadku gdy dłużnik ma wykonać czynność, której inna osoba za niego wykonać nie może, to sąd może zagrozić dłużnikowi nakazaniem zapłaty na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniężnej za każdy dzień zwłoki w wykonaniu czynności, a po upływie terminu do wykonania czynności, sąd nakazuje dłużnikowi zapłatę sumy pieniężnej bez nadawania temu postanowieniu klauzuli wykonalności (dodanie art. 10501 KPC). Sąd może podwyższać na wniosek wierzyciela wysokość tej sumy pieniężnej. Jest to środek przewidziany dla wierzyciela, gdyż jest wymierzany zamiast grzywny z art. 1050 KPC i dotyczy to czynności niezastępowalnych. To samo dotyczy dodanego art. 10511 KPC odnośnie obowiązku nieczynienia przez dłużnika – tutaj też zamiast grzywny może sąd nakazać dłużnikowi zapłatę określonej sumy pieniężnej. W założeniu ma to bardziej zdyscyplinować dłużnika do działania i być korzystne dla wierzyciela, gdyż z powodu opóźnień dłużnika w wykonaniu nałożonego na niego obowiązku ponosi on sankcję nielimitowaną tak jak w przypadku grzywny i ponadto to do wierzyciela trafiają środki, a nie do Skarbu Państwa. Oczywiście na te postanowienia będzie przysługiwało zażalenie. Podwyższono także wysokość grzywien w egzekucji świadczeń niepieniężnych – w jednym postanowieniu sąd może wymierzyć grzywnę nie wyższą niż 10.000 zł, chyba że dwukrotne wymierzenie grzywny okazało się nieskuteczne (wcześniej nie wyższa niż 1000 zł i trzykrotne wymierzenie). Ogólna suma grzywien w tej samej sprawie nie może być wyższa niż 1 mln zł (wcześniej 100.000 zł). W przypadku zamiany grzywny na areszt jeden dzień aresztu będzie się równał od 50 do 1500 zł grzywny (poprzednio wartości były niższe). Przy egzekucji przez sprzedaż gospodarstwa rolnego bądź przedsiębiorstwa sąd będzie musiał zarządzić ogłoszenie postanowienia o wszczęciu egzekucji na stronie internetowej Krajowej Rady Komorniczej, co więcej nie ma możliwości ogłoszenia tego postanowienia obecnie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (to samo dotyczy postanowienia o egzekucji poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa czy gospodarstwa rolnego).
Co do ostatnich tytułów w KPC poprawiono tylko art. 1099 § 1 KPC (brak jurysdykcji krajowej) poprzez odesłanie do prawidłowego art. 1105 § 6 KPC (umowa wyłączająca jurysdykcję sądów polskich). Wreszcie art. 1214 § 2 KPC stwierdza, że wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta, których wykonalność została stwierdzona, są tytułami wykonawczymi (a nie jak poprzednio jedynie tytułami egzekucyjnymi).
Łukasz Mizera
radca prawny
