Kryterium kontroli działania administracji publicznej wykonywanej przez sąd administracyjny:
(sądy nie administrują, sądy wyłącznie realizują kontrolę tego, co wykonała już administracja publiczna)
1. Kontrola administracji publicznej sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej (art. 1 § 2 ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych – kryterium legalności, art. 7 Konstytucji – zasada legalności); mimo istnienia tej furtki w postaci przepisów szczególnych, kryterium legalności jest tym zasadniczym, wyłącznym, z innymi kryteriami w zasadzie się nie spotykamy;
Art. 1 § 1. Ustawy prawo o ustroju sądów administracyjnych: Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej.
§ 2. Kontrola, o której mowa w § 1, sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.
Art. 7 Konstytucji RP: Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.
2. Legalność rozumiana jest jako zgodność z Konstytucją oraz ustawami. Zgodnie bowiem
z art. 178 Konstytucji RP sędziowie (także sędziowie sądów administracyjnych) podlegają tylko dwóm aktom normatywnym: Konstytucji oraz ustawom. Sędziego nie wiążą akty podustawowe – ani rozporządzenia ani akty prawa miejscowego. Gdybyśmy powiedzieli, że kontrola jest sprawowana z punktu widzenia zgodności z przepisami prawa powszechnie obowiązującego – to byłoby zbyt szerokie ujęcie.
W świetle powyższego, Sąd jest z komfortowej sytuacji – na użytek danej sprawy – może odmówić zastosowania aktu podustawowego: rozporządzenia czy też aktu prawa miejscowego. Nie może uchylić tych aktów (może w zasadzie stwierdzić nieważność aktu prawa miejscowego, jednakże w odrębnym postępowaniu, w którym będzie dokonywał kontroli danego, konkretnego aktu),ale jeżeli rozpatruje skargę na daną decyzję administracyjną, może stwierdzić, że rozporządzenie, na podstawie którego została ta decyzja wydana, nie wiąże, jest bowiem zdaniem sądu sprzeczne z ustawą lub z Konstytucją. W konsekwencji powstają sytuacje, w których organ administracji publicznej wydaje decyzję z punktu widzenia źródeł prawa legalną dla organu administracyjnego, a następnie sąd administracyjny stwierdza, że rozporządzenie go nie wiąże i uchyla daną decyzję, wskazując w uzasadnieniu dalszy sposób postępowania, który wiąże organy administracyjne.
Te wskazówki sądu administracyjnego tworzą swoistą indywidualną normę prawną w ponownym postępowaniu prowadzonym przez organ administracji publicznej.